Điệu múa Mỡi đã có từ xa xưa, trải qua bao đời trên mảnh đất này. Đồng bào Mường đã biết vận dụng điệu múa này vào những dịp lễ hội, những buổi giao lưu văn hóa của làng xã để phục vụ đời sống tinh thần cho bà con nhân dân. Múa Mỡi của người Mường Tất Thắng chủ yếu mô phỏng lại các hoạt động trong lao động sản xuất trồng lúa nước từ khâu cày bừa, làm đất, gieo mạ, gặt lúa với mong muốn cầu cho một năm bình an, mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt. Vào những ngày lễ lớn, mọi người tập trung nhau lại để cùng múa, mời tổ tiên xuống trần gian vui chơi, nhảy múa cùng con cháu. Điệu múa Mỡi còn mang ý nghĩa cảm ơn tổ tiên một năm qua đã phù hộ, che chở cho con cháu làm ăn phát đạt, gặp nhiều may mắn. Bên cạnh đó còn cầu cho năm tới mưa thuận gió hòa, mùa màng tốt tươi, thóc lúa đầy bồ, con cháu mạnh khoẻ... Đến với lễ hội, nam thanh nữ tú trong làng đều mặc những trang phục truyền thống của dân tộc Mường. Trong điệu múa Mỡi, người thực hành sử dụng những đạo cụ thô sơ như ống tre, ống nứa để giữ nhịp, chạm vào nhau tạo nên âm thanh rộn ràng. Người con trai cầm ống nứa múa theo nhạc lưu thủy bát âm, người con gái với chiếc khăn dài vắt qua vai nhún lên xuống những động tác nhịp nhàng.

Ngày nay, do du nhập của văn hóa nước ngoài đang gia tăng, điệu múa Mỡi không còn được nguyên bản như trước mà ít nhiều có phần cải biến, những người truyền dạy, biết múa, biết hát điệu Mỡi ngày càng ít dần. Nghệ nhân Đinh Minh Hương, sinh năm 1940, xã Tất Thắng chia sẻ: "Số lượng nghệ nhân có khả năng truyền dạy trong xã còn khoảng 15 người; số người theo học hiện nay còn khoảng 30 người. Để những bài hát, điệu múa Mỡi được lưu giữ không chỉ cần vào sự nhiệt tình, tâm huyết của các nghệ nhân mà còn cần cả niềm đam mê của thế hệ sau. Hiện chị em trong đội múa Mỡi của xã đã có thể biểu diễn thuần thục, điệu múa Mỡi đang dần được khôi phục và đã trở thành một phần trong cuộc sống của người Mường nơi đây".

Việc lưu truyền và phát triển điệu múa đặc sắc này còn gặp nhiều khó khăn như: Khi múa cần có người hát chính những bài hát cổ (trước đây được hát theo tiếng Mường, hiện nay đã phiên dịch sang tiếng phổ thông) nhưng ít người hát được. Vì vậy, cần có biện pháp hướng dẫn và tập luyện cách hát, cách biểu diễn những bài hát này cho các thành viên trong đội múa Mỡi, đồng thời cần tìm ra những bạn trẻ có năng khiếu để truyền dạy. Trong múa Mỡi, cần có sự tham gia của cả nam và nữ, nhưng hiện nay đội múa Mỡi ở Tất Thắng chủ yếu là nữ nên khi múa một nửa trong số đó phải cải trang bằng cách mặc trang phục của nam giới, chính vì thế đã làm mất đi một phần ý nghĩa đặc sắc của điệu múa. Đặc biệt, ý nghĩa của điệu múa Mỡi là cầu mùa, cầu duyên nên cần có sự tham gia của cả cộng đồng chứ không phải chỉ dừng lại ở việc thành lập một đội với khoảng chục thành viên để biểu diễn trong các dịp có sự kiện ở địa phương. Hiện nay, thành viên chính của đội múa Mỡi ở các bản Mường Tất Thắng là những người phụ nữ đã có chồng, tuổi trung niên, ít có sự tham gia của lực lượng thanh, thiếu niên, chính điều này cũng làm cho điệu múa mất đi những nét hấp dẫn thu hút người xem và người tham gia.

Điệu múa Mỡi truyền thống mang ý nghĩa rất lớn trong đời sống văn hóa tinh thần của đồng bào dân tộc Mường Tất Thắng nói riêng và người Mường Thanh Sơn nói chung. Những khát vọng và ước mơ về cuộc sống ấm no, hạnh phúc, ca ngợi tình yêu đôi lứa đã được người Mường gửi gắm vào điệu múa. Đồng bào Mường Tất Thắng đã nỗ lực gìn giữ và bảo tồn điệu múa truyền thống dân tộc như: Thành lập đội múa Mỡi; tổ chức giao lưu văn nghệ, trình diễn múa Mỡi giữa các khu dân cư. Huyện Thanh Sơn cũng cần có nhiều biện pháp khuyến khích, bảo tồn những nét đẹp văn hóa truyền thống, trong đó có múa Mỡi của người Mường; thường xuyên tạo điều kiện cho đội văn nghệ của xã tham gia các hội thi, hội diễn của huyện, tỉnh, tích cực tuyên truyền để nhân dân tham gia có hiệu quả phong trào "Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa", nâng cao đời sống vật chất và tinh thần, để nét văn hóa đặc sắc này không bị mai một. Hy vọng điệu múa Mỡi sẽ được cộng đồng người Mường nói riêng và nhân dân các dân tộc huyện Thanh Sơn nói chung tiếp tục gìn giữ và phát triển.

Phùng Huyền Trang